2008 Journal of Peace Research, vol. 45, no. 1, 2008
Harvard University
خشونت، هویت و فقر
آمارتیا سن
دانشگاه هاروارد
ترجمه‌ی شیریندخت دقیقیان
بخش دوم: نسبت فقر و نابرابری با خشونت – راه جویی
فشرده‌ی بخش اول: مهندسی خونریزی بر اساس هویت
خشونت در دنیای پیرامون ما همه جا حضور دارد و نظریه های گوناگون به علت های ریشه ای خشونت جهانی معاصر می پردازند. با این حال، دو خط نظریه پردازی بیش از دیگران توجه ها را به خود جلب کرده اند: یک رویکرد بر روی فرهنگ جوامع تمرکز می کند و رویکرد دوم، بر روی اقتصاد سیاسی فقر و نابرابری. هر یک از رویکردها از برخی نظرها اعتبار دارند، و با این حال هر دو در نهایت، نارسا و نیازمند تکمیل هستند. دراصل، هیچ کدام به تنهایی کار نمی کنند و ما باید هر دو مجموعه‌ی تاثیرگذار را به گونه ای ترکیب شده بررسی کنیم. آمارتیا سن کاستی های مشهورترین رویکرد فرهنگ گرا یعنی نظریه‌ی برخورد تمدن ها را نشان می دهد. از دید او پافشاری بر رویکرد برخورد تمدن ها یک دیدگاه تاریخی به شدت مصنوعی است که می گوید این تمدن های متمایز، جدا از هم رشد کرده اند- مانند درخت هایی در باغچه های مجزا- و همپوشانی ها و برهمکنش های اندکی با هم داشته اند. بنا به این نظریه، امروز که این تمدن های مجزا با تاریخ های متفاوت خود در دنیای جهانی شده با یکدیگر رویاروی شده اند، به شدت گرایش به برخورد و تصادم با یکدیگر دارند. آمارتیا سن این نظریه را افسانه ای پرکشش درباره‌ی آنچه می توان "نفرت در نگاه اول" نامید، می داند و می افزاید که تلاش برای فهم ریشه های خشونت در سطح جهان از پشت عینک تمدن های درحال ستیز، دربرابر نقد و موشکافی چندان دوام نمی آورد، زیرا بر برهان هایی بس خام اندیش استوار است. از دید آمارتیا سن تقلیل جوامع به هویت های تک، مسئول بخش عمده‌ی چیزی است که آنرا "خونریزی مهندسی شده" در سراسر دنیا می نامد و پیشینه‌ی آن در سیاست های استعماری "تفرقه بینداز و حکومت کن" است و مسئولیت کشتارهای بسیاری را به عهده دارد. آمارتیا سن به نقشه های عمدی "کاشتن و پرورش" هویت های تک برای ایجاد جدایی و تجزیه‌ی کشورها می پردازد.
آمارتیا سن در بخش اول این مقاله و ادامه‌ی آن که می خوانید، کاستی های نظریه هایی را بررسی می کند که علت خشونت را به فقر و نابرابری اقتسدی تقلیل می دهند و نقش توطئه های مصنوعی تفرقه افکنی و هویت سازی های عمدی را نادیده می گیرند. سن در برخوردی تجربی نظریه های تقلیل علت خشونت به فقر و نابرابری را با مثال هایی آماری پی می گیرد.
بخش دوم: نسبت فقر و نابرابری با خشونت – نتیجه گیری
مثالی می زنم. اخیرا هنگام سخنرانی در مجموعه سمینارهای لویس مامفورد در کالج شهر نیویورک با عنوان "شهریت کلکته"، فرصت اشاره به نکته ای مهم را یافتم: این که کلکته تنها یکی از فقیرترین شهرهای هندوستان و درواقع جهان نیست، بلکه همچنین یکی از پایینترین نرخ های جرم و جنایت را دارد: مطلقا پایینترین نرخ خشونت در میان همه‌ی شهرهای هند. این در مورد آدمکشی و قتل نیز صدق می کند. متوسط نرخ قتل در شهرهای هند (شامل ۳۵ شهر در همان مقوله) ۷.۲ در ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است – ۹.۲ برای دهلی. نرخ برای کلکته ۳.۰ است و برای کل موارد سرپیچی از قانون جنایی هند، همین نرخ پایین خشونت دیده می شود. همین امر در مورد جنایت علیه زنان صدق می کند که در کلکته بسیار پایینتر از همه‌ی شهرهای بزرگ هند است. [1] همچنین می بینیم که کلکته با آنکه شهری با پایینترین نرخ جنایت در هند است، اما نرخ قتل در شهرهای هند در کل به طرز قابل توجهی پایینتر از استانداردهای جهانی است و فقط شهرهای ثروتمند و مجهزی چون هنگ کنگ و سنگاپور با آن برابری می کنند. اینها برخی ارقام سال ۲۰۰۵ یا نزدیکترین سالی است که می توانستیم داده های آنرا دریافت کنیم: نرخ قتل در پاریس ۳.۲؛ در لندن ۴.۲؛ در داکا ۶.۳؛ در نیویورک ۰.۵؛ بوینس آیرس ۴.۶؛ لس آنجلس ۸.۸؛ مکزیکو سیتی ۰.۱۷؛ ژوهانسبورگ ۵.۲۱؛ سایوپولو ۰.۲۴؛ و ریودوژانیرو ۹.۳۴ که نرخی حیرت انگیز است.
در هند فقط در شهر پاتنا در منطقه‌ی پرآشوب بیهار، نرخ قتل ۰.۱۴ وجوددارد. هیچ شهر دیگر هند حتی به نیمی از این رقم هم نمی رسد و نرخ متوسط قتل برای شهرهای هند چنانکه گفتیم، تنها ۷.۲ است. حتی شهرهایی در ژاپن که به میزان جنایت پایین مشهورند، سه برابر کلکته نرخ قتل دارند: توکیو با ۰.۱ در هر صدهزار نفر و ۸.۱ برای اوزاکا. فقط نرخ های هنگ کنگ و سنگاپور به کلکته نزدیک هستند (هرچند همچنان %۶۰ بالاترند) ۵.۰ در صدهزار نفر در مقایسه با نرخ ۳.۰ در کلکته. اگر به دلیل فقر در کلکته همه‌ی اینها برای ما غیر قابل فهم و معماوار هستند، این بازتاب محدودیت فکر ماست نه این که با یک معما روبه رو هستیم.
البته کلکته فاصله ای طولانی دارد تا زدودن فقر و سامان دادن به امور مادی خود. باید دانست که نرخ پایین جنایت، آن مشکلات زشت را پاک نمی کند. [2] با این حال جای خوشحالی است که فقر، ناگزیر و بدون ارتباط با جنبش های سیاسی و نیز برهمکنش های اجتماعی و فرهنگی، تولید خشونت نمی کند. توضیح جنایت موضوع آسانی برای تعمیم های تجربی نیست، اما ارتباط هایی ممکن می نمایند. در حالی که اخیرا برخی تلاش ها برای فهم طبیعت و رخداد جنایت بر اساس ویژگی های محله ها انجام شده، بسیار روشن است که همچنان راه درازی برای فهم کامل تصویر در پیش است (Wilkstrom & Sampson, 2006 ).
در سخنرانی خود برای مجموعه‌ی مامفورد استدلال کردم که کلکته در کنار عوامل دیگر از تاریخی طولانی به عنوان شهری با جمعیت های مخلوط برخوردار بوده و محله های آن فاقد تفکیک و جدایی قومی موجود در برخی شهرهای دیگر در هند و کشورهای دیگر بوده اند.
بسیاری دیگر از عوامل اجتماعی و فرهنگی دیگر بیشک در فهم ارتباط میان فقر و جنایت دخیل هستند. برای نمونه، برای فهم نرخ بالای خشونت و جنایت در آفریقای جنوبی، که آنجا در سخنرانی ام برای مجموعه‌ی نادین گوردایمر در آوریل ۲۰۰۷ اشاره کردم، بسیار دشوار است که ارتباط میان میزان بالای جرم های خشونت آمیز و مرده ریگ آپارتهاید را نادیده بگیریم. رشته‌ی ارتباط نه فقط میراث جدال نژادی، بلکه همچنین تاثیر محله ها و خانواده هایی است که برای مقاصد اقتصادی و بر اساس سیاست های آپارتهاید از هم جدا شده بودند. اما توضیح این امر آسان نیست که چرا تلاش های دیررس برای ساختن محلات مخلوط، نتیجه‌ی بیدرنگی چون افزایش جنایت و جرم در محلات مخلوط جدید داشته است. شاید زدودن مرده ریگ تاریخ سختتر از آن چیزی است که امید داریم.
فکر نمی کنم به قدر کافی درمورد مناسبات تجربی بدانیم تا با اطمینان بگوییم چه ارتباط هایی هست، و به شدت هم آگاهم که اینجا نیاز به آن گونه فروتنی هست که اغلب علوم انسانی ادعایش را دارند، اما اجرایش نمی کنند.
اما، آشکار است که گرایش به دیدن پیوندی همیشگی و مستقیم میان فقر و خشونت دوام نمی یابد. بیشک تصویری پیچیده تر هست در ورای مناسبت سرراست فقر/خشونت. مشخص تر، به ویژه در مورد خشونت در پیوند با دین، قومیت و محله (مسیری که بسیاری از نظریه پردازان فرهنگی نشان می دهند) نقش سیاست آگاهانه همچون یک سد بازدارنده را باید کاملتر به رسمیت شناخت.
نمونه ای از وضعیت سیاسی ادامه دار کلکته و بنگال غربی که به شدت در سمت چپ مرکز قرار دارد: بنگال غربی طولانی ترین سابقه‌ی دنیا را در دولت های انتخابی کمونیست بر اساس انتخابات آزاد چند حزبی دارد (۲۸ سال) و کوشیده که بر روی محرومیت های مربوط به طبقه و اخیرا جنسیت تمرکز کند. برداشتن تمرکز از روی دین و جوامع دینی، سوء استفاده از تفاوت های دینی جهت برانگیختن شورش علیه اقلیت های دینی را بسیار سختتر کرده است؛ اتفاقی که با قساوت در برخی شهرهای هند مانند بمبئی و احمدآباد شاهد بودیم. کلکته هم سهم خود از شورش های هندو-مسلمان در زمان تقسیم هند که شبه قاره را درنوردید را داشت. اما از آن زمان به بعد، بیش از چهار دهه در این شهر بزرگ هیچ شورشی مانند مجموعه های شهری هند رخ نداد. درواقع، به نظر می رسد که الویت های سیاسی و اجتماعی حاکم بر شهر به صورتی اساسی کل نقشه‌ی کاشتن و پرورش تفرقه و جدایی بین محله ها را خنثی کرده است. در جریان این توسعه‌ی سیاسی، گویا تمرکز روی فقر اقتصادی و نابرابری نقشی اساسی در نمایاندن زودگذر بودن تاثیر اختلاف های مذهبی بر هماهنگی اجتماعی داشت.
در این بازشناسی هویت های چندگانه‌ی انسانی، تمرکز روزافزون بر روی طبقه و دیگر خاستگاه های نابرابری اقتصادی، برانگیختن عواطف خشونت آمیز در کلکته بر اساس خطوط جدایی مذهبی را بسیار دشوار ساخته است. برانگیختن جدایی مذهبی ابزاری بود که امروز ابتدایی و خام تلقی می شود. اقلیت ها، عمدتا مسلمانان و سیک ها، در کلکته امنیتی داشته اند که در بمبئی، احمدآباد یا دهلی ممکن نبوده است. اگر هویت های مربوط به سیاست و طبقه، تاثیر جدی کاهنده بر خشونت های مذهبی و تضادهای اجتماعی در بخش بنگال هند داشته اند، تاثیر سازنده‌ی همسانی را می توان در آن سوی مرز در بنگلادش دید که ناشی از قدرت هویت های زبان، ادبیات و موسیقی است که مسلمانان را از هندوها جدا و به دو اردوگاه متخاصم تقسیم نمی کند. نکته‌ی عامتر این که فهم چندگانه بودن هویت های ما می تواند نیرویی عظیم باشد در مبارزه با خشونت انگیزی بر اساس یک هویت واحد، به ویژه هویت دینی، که شکل غالب کاشتن و پرورش مصنوعی یک هویت واحد در دنیای پریشان امروز است.
بازگردیم به دیدگاه تقلیل اقتصاگرا، این دیدگاه به اندازه‌ی رویکرد برخورد تمدن ها خام و زمخت نیست، اما همچنان بیش از اندازه ساده، تک بعدی و گمراه کننده است. ما به تصویری کاملتر نیاز داریم. برای نمونه، تاریخ خشونت در افغانستان نمی تواند بی ارتباط با فقر و عقب ماندگی جمعیت آن باشد، اما فروکاستن علت های فقر در آنجا به یک دلیل واحد اقتصادی، به نادیده انگاشتن نقش طالبان و سیاست های بنیادگرایی دینی می انجامد. همچنین نقش ارتش های غربی در حمایت و برانگیختن مجاهدین افغانی علیه روس ها در زمانی که رهبران غرب، اتحاد شوروی را به تنهایی محور شرارت دانستند، از قلم می افتد. همزمان، بی ارتباط دانستن برآمد بنیادگرایی دینی و خشونت فرقه ای با هر گونه عامل اقتصادی، خطا خواهد بود. ما باید برای فهم برهمکنش های گوناگونی که با هم کار می کنند و اغلب در همکاری با یکدیگر آدم می کشند، بکوشیم. ما به تحقیق های پیچیده نیاز داریم تا بفهمیم در ساختار بزرگتر چه سهمی به عوامل اقتصادی می رسد.
هنگام بررسی نرخ پایین جنایت در کلکته به نقش سازنده‌ی سیاست های رادیکال متمرکز بر طبقه، جنسیت و فقر اشاره کردم. فقر به دلیلی بسیار متفاوت نیز می تواند با نرخ پایین جنایت در ارتباط باشد: فقیر شدن مفرط، مردم را آنقدر ناتوان می سازد که قادر به اعتراض و شورش نباشند. در واقع تهیدستی، نه تنها با ناتوانی اقتصادی، بلکه همچنین با ناتوانی سیاسی همراه است. قحطی های جدی ممکن است بدون شورش یا اعتراض و جنگ جدی باشند.
برای نمونه، قحطی های دهه‌ی ۱۸۴۰ در ایرلند از جمله صلح آمیزترین قحطی ها بودند و تلاش اندکی از سوی توده های گرسنه انجام شد که حتی به کشتی های مواد غذایی که با قدرت بازار آزاد پشت سر هم در رود شانن به انگلستان مواد غذایی می برد، حمله کنند (انگلستان به نسبت ایرلندی های قحطی زده، پول بیشتری برای خرید گوشت، مرغ، کره و دیگر مواد غذایی داشت). چنین شد که برای ایرلندی ها که شهرت خوبی در زمینه‌ی رام بودن ندارند، سال های قحطی به سال های قانون و نظم و صلح تبدیل شد. لندن نه تنها پاسخگوی مدیریت بد خود بر ایرلند نشد، بلکه نیازی به رویارویی با خشونت تبهکاران ایرلندی که در جستجوی راهی برای فرونشاندن گرسنگی خود بودند، نداشت. کالگوس، سردسته‌ی شورشیان اسکاتلند در مورد قانون رومی بریتانیا در قرن اول میلادی (به گزارش تاسیتوس) گفت: ویرانه می آفرینند و آنرا صلح می نامند. اما این بدان معنا نیست که فقر، قحطی و نابرابری در ایرلند هیچ نقش بلندمدتی در خشونت در ایرلند نداشت. در واقع، حافظه‌ی بیعدالتی و نادیده گرفته شدن، نقش نیرومندی در جداکردن ایرلندی ها از بریتانیایی ها داشت و خشونت در روابط میان انگلستان و ایرلند در طول یک قرن و نیم را برانگیخت.
فقر اقتصادی ممکن است به شورش بیدرنگ نینجامد، اما خطا است اگر نتیجه بگیریم که هیچ ارتباطی میان فقر از سویی و خشونت از سوی دیگر وجود ندارد. نیازی جدی هست به دیدن ارتباط ها در بازه های زمانی طولانی. همچنین باید فهمید که چگونه رنج های محرومیت و بدرفتاری، با عوامل دیگر- در مورد ایرلند برانگیختن یک هویت ملی خواهان فاصله گیری از انگلستان- همراه می شود. ویژگی توهین آمیز کاریکاتورهای انگلیسی ها در مورد ایرلندی ها که اغلب کار ادموند اسپنسر در قرن شانزدهم بودند، هنگام قحطی های دهه‌ی ۱۹۴۰ در زیر فرمانروایی انگلستان تشدید شد و نفرت عمیق نسبت به همسایه های قویتر ایرلند که کاری برای توقف قحطی نکردند، تشدید شد.
مثالی دیگر بزنم، این بار از خاورمیانه‌ی امروز. البته عوامل بسیاری وضعیت وحشتناک امروز را پدید آورده، از جمله ناتوانی آشکار دولت آمریکا در تفکر روشن – نمی گوییم عاقلانه و انسانی- در مورد این موضوع. اما در میان بسیاری ارتباط ها مشکل می توان حافظه‌ی بدرفتاری قدرت های غربی در خاورمیانه‌ی دوران استعماری را که اربابان جدید، ملت پشت ملت را مغلوب می ساختند و مرزهای کشورهای سرزمین های باستانی را مطابق میل ابرقدرت های استعماری تغییر می دادند، پاک کرد. سوء استفاده از قدرت در زمان خود در قرن نوزدهم، شورش های زیادی این سو و آن سو برپا نکرد، اما سکوت شکست خوردگان و صلح درهم شکستگان، نشانگر این نبود که موضوع اصلی برای همیشه از میان رفته و حافظه ای وحشتناک از بدرفتاری پشت سر خود به جا نمی گذارد.
حتی نگرانم که رویدادهای ویرانگر و درهم کوبنده‌ی جدید امروز – در عراق و فلسطین و جاهای دیگر - به آسانی تا زمانی طولانی در آینده فراموش نشود. پیام کلی این است که بپذیریم فقر و نابرابری ارتباط مهمی با خشونت و فقدان صلح دارند، اما باید همراه با نقش تفرقه افکنی بر اساس عواملی چون ملیت، فرهنگ، دین، جامعه، زبان و ادبیات بررسی شوند.
محرومیت، تک سوار میدان تولید خشونت نیست. تاثیر فقر و نابرابری را نه از راه فقط تمرکز بر محرومیت و تهیدستی و بی ارتباط با اجتماع و فرهنگ، بلکه در چارچوبی بس گسترده تر از نقش های فعال فقر و دیگر عوامل جامعه می توان فهمید. پیوند میان فقر و بیعدالتی با خشونت به درجاتی اعتبار دارد، اما دارای هیچ بیدرنگی یا ناگزیری نیست. همچنین باید پذیرفت که ایده های هویت و فرهنگ به غنای اقتصاد سیاسی می افزایند و لزومی به رقابت "یا این" و "یا آن" نیست. مقوله هایی که خشونت انگیزی دور آنها گسترش می یابند، برای خود اعتبار فرهنگی و اجتماعی دارند (در پیوند با قومیت، ملیت یا پیش زمینه‌ی اجتماعی)، اما امکان برانگیختن خشم به دلیل همراهی تاریخی با اقتصاد و نابرابری سیاسی و فقر می تواند تشدید شود. درواقع، حتی شقاوت عمال هوتو علیه توتسی ها از این واقعیت که توتسی ها موقعیت ممتازتری در مقایسه با هوتوها داشتند، استفاده‌ی موثر کرد. البته ین توجیه آنچه رخ داد، نیست، اما وجود ارتباط تاریخی برای مطالعات تجربی خشونت، اهمیت دارد. همچنین نمی توان پلشتی خشونت القاعده علیه هدف های غربی را با یادآوری تاریخ توجیه کرد. اما کسانی که تروریست ها به نام آنها عملیات کرده بودند، در گذشته از سوی استعمارگران غربی مورد بدرفتاری قرار گرفته بودند و همین امر، دعوت به بربریت را آسانتر ساخت. نبودن توجیه اخلاقی برای چنین ارتباطی، قدرت آنرا در بردن توده های مردم به سوی خشم کور، نفی نمی کند.
در دنیای معاصر، همراهی جمعیت هایی که می توانستند صلح آمیز باشند با تروریست ها در جاهایی که مردم بسیاری احساس می کنند که در گذشته با آنها بدرفتاری بسیار شده، پدیده‌ی خاص دیگری است: خشونتی که با آن مدارا می شود، اغلب گونه ای تلافی بیعدالتی های گذشته تلقی می شود. چنین وضعیتی الزاما ناگزیر نیست، اما روآمدن خشونت بالقوه، پیشینه ای نیرومند می خواهد. به استثنای رهبری مهاتما گاندی و دیگرانی که در زمان ما برای پذیرش آنچه نادین گوردایمر (۱۹۹۵) جستجوی مشترکی که لازم نیست در هیچ معاهده‌ی صلحی قید شود، تلاش می کنند، [3] مشکل بتوان یک هند چنددینی را تجسم کرد که امروز تا این حد متفاوت با شورش دهه‌ی ۱۹۴۰ است: حتی با وجود تلاش های بی وقفه‌ی برخی فرقه گرایان برای تحریک و شوراندن عواطف علیه اقلیت ها، رای دهندگان هندی در انتخابات سراسری سال ۲۰۰۴ قاطعانه آنها را پس زدند.
با توجه به تز آشنای بریتانیای استعماری برای جدایی درمان ناپذیر میان جوامع هندی که نقش چنان بزرگی در سیاست استعماری "تفرقه بینداز و حکومت کن" داشت، باور کردنش سخت است که کشور با بیش از %۸۰ جمعیت هندو، هنوز می تواند غیرهندوها را به هر سه مقام اصلی کشور بگمارد، که چنین هم کرد: یک رئیس جمهور مسلمان (عبدالکلام)، یک نخست وزیر سیک (مانموهان سینگ) و یک رهبر مسیحی حزب (سونیا گاندی). [4]
همچنین، اگر دوراندیشی سیاسی جنبش ضدآپارتهاید به رهبری نلسون ماندلا نبود، امروز آفریقای جنوبی باید غرق در انتقام گیری علیه یکی از خامترین و بیرحمانه ترین نظام های جدایی نژادی دنیا می بود. از چنین احتمال هایی با موفقیت پرهیز شد. وقتی کل دنیا نگران نه تنها بیعدالتی در آفریقای جنوبی، بلکه همچنین نگران احتمال حمام خونی ناگزیر پس از گسستن زنجیرهای سیاهپوستان بود، چنین چیزی اصلا قابل تصور نبود. فهم این نکته برای امور دیگری که ما را نگران می کنند، معناهایی دارد. اگر در هر کشور دنیا (از جمله آفریقای جنوبی) خشونتی غیرمعمول وجود دارد، تشخیص و تمایز علت های آن نیازمند ترکیب کردن تحلیل های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با جستجوی پیوندهای محکم و واقعی آنها با محرومیت اقتصادی است.
البته نابرابری و محرومیت، نیازمند توجه فوری و متمرکز است، زیرا به خودی خود لعنت هایی وحشتناک هستند، اما نیاز به این فوریت نباید با این ادعا توجیه شود که نابرابری و محرومیت، ناگزیر و مولد مستقیم جنایت و خشونت هستند. به نظر من خطای بزرگی خواهد بود اگر نابرابری و فقر اقتصادی را مسئول مستقیم خشونت بدانیم. همچنین اشتباهی جدی است اگر فرض کنیم که نابرابری و فقر هیچ ارتباطی با امکان خشونت ندارند. اینک نتیجه گیری های شخص من چه هستند؟
نخست این که امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مربوط به خشونت باید به طور جدی در یکدیگر ادغام شوند؛ کاری که نظریه پردازان جبرگرای برخورد تمدن ها و نیز تقلیل گرایی اقتصادی انجام نمی دهند. عوامل فرهنگی و اجتماعی و اقتصاد سیاسی همگی برای فهم خشونت در دنیای امروز لازم هستند. اما آنها در انزوا از یکدیگر عمل نمی کنند. ما باید دربرابر میانبرهای وسوسه گری مقاومت کنیم که مدعی رسیدن به فهم از راه تمرکز بر روی یک عامل هستند و دیگر عوامل مرکزی در یک تصویر فراگیر را نادیده می گیرند.
دوم، در حالی که سیاست هویت-محور بیشک می تواند محرک خشونت باشد، دربرابر چنین خشونتی همچنین می توان به کمک یک فهم گسترده تر از گوناگونی هویت های انسانی مقاومت کرد. ناهمسانی های دورکننده‌ی ما می توانند ما را به شکل های خاصی از یکدیگر جدا سازند، اما همچنان، دیگر هویت ها و همسانی ها و وابستگی هایی وجود دارند که ما را تشویق کنند به مقاومت دربرابر خواست انزوا بر اساس یک هویت جداکننده‌ی واحد، هر قدر هم در برخی نسخه های سیاست هویت-محور مبارزه جو باشند، می کنند. یک فرد قبیله‌ی هوتو که استخدام شده تا یک توتسی را مجازات کند، در واقع، یک رواندایی و یک آفریقایی نیز و شاید یک کیگالی و بیشک یک انسان نیز هست و اینها هویت هایی هستند که توتسی ها هم دارند. روند کاشتن و پرورش خشونتی از این دست را نمی توان بروز سرنوشت محتوم بشر دانست.
سوم، هر قدر هم تفاوت های دینی در پیش زمینه‌ی جنگ های امروز پررنگ هستند، حتی در مورد جدایی های هویتی، عوامل تفرقه افکن دیگر و دارای بالقوگی خشونت و کشتار وجود دارند. خشونت هویت منفرد می تواند انواع حیطه های تاخت و تاز داشته باشد. در واقع، دلمشغولی و وسواس نسبت به ادیان و به اصطلاح تمدن ها در سیاست جهانی معاصر، چنان قوی بوده که فراموش می کنیم خطوط تفرقه‌ی هویتی در گذشته ای نه چندان دور برای تولید انواع خشونت و جنگ و میلیون ها کشته، چگونه مورد سوء استفاده قرار گرفته اند. برای نمونه، ادعاهای کشوری و ملیتی نقش مسمومی در جنگ خونین و گسترده در اروپا بین ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ داشتند و زمینه‌ی مشترک مسیحی هیچ تاثیری بر متوقف ساختن آلمانی ها، بریتانیایی ها و فرانسوی ها در کشتار یکدیگر نداشت. از آن پس، هویت های رو آمده، هویت های ملی بودند که تب میهن پرستی برانگیختند. پیش از آنکه دهشت های جنگ جهانی اول، جان ویلفرد اون را بگیرد، او در اعتراض علیه ارزش هایی که مشوق نبرد خشونت آمیز برای هویت، ملت و زادگاه پدری بودند، نوشت: دوست من، تو این دروغ قدیمی را به فرزندان مشتاق عظمت نخواهی گفت که: Dulce et Decorum est Pro Patria Mori (مردن برای کشور خود شیرین و روا است). طنین صدای هوراس در دفاع از افتخار مرگ در راه کشور خود به معنای حمایت از خشونت ملی گرایی است. برانگیخته شدن همین حس بود که ویلفرد اون (Owen) مصرانه به آن اعتراض داشت. امروزه اروپاییان شاید به آسانی حس ناخشنودی، بدبینی و اعتراض اون را ارج نگذارند. امروز آلمانی ها، فرانسوی ها و بریتانیایی ها با صلح و آرامش همکاری می کنند و با هم برای تصمیمگیری کارهای لازم برای قاره بدون توسل به اسلحه بر سر یک میز می نشینند. زمانی که اون آن شعر اعتراضی را می نوشت این امر ممکن نبود. امروز، آسیب های مشابهی در جدایی های هویتی نهفته که در سطوح پایینتر، پیشروی خشونت با ادعای خودمهم بینی به نظر می رسند، اما در سطح بزرگتر، چیزی نیستند جز یک دشمنی مصنوعا دامن زده شده که به کمک همبستگی ها و وفاداری های بزرگ نهفته در هویت های گوناگون، از جمله اشتراک های وسیع جامعه‌ی بشری، قابل بررسی و حل هستند.
چهارم، برخی از جدایی ها میان مردم در پیوند با هویت های نژادی، قومیتی یا دیگر هویت های غیراقتصادی به دلیل همراهی آنها با فقر و نابرابری خیلی محسوس تر و جدیتر می شوند. به طور عمده، بر اساس آن همراهی ها است که محرومیت اقتصادی و تحقیر اجتماعی می تواند به علت مرگبار خشونت تبدیل شود. مهم است که دریابیم ارتباط میان فقر و نابرابری با خشونت چگونه عمل می کند و چرا عوامل غیراقتصادی برای تشریح این روند لازمند. شاخص های اقتصادی نابرابری مانند ضریب جینی یا نسبت درآمد گروه های بالایی و پایینی به یکدیگر، ابعاد اجتماعی جدایی هویتی موجود را نشان نمی دهند. برای نمونه، وقتی افراد گروه های کم درآمد نیز ویژگی های غیراقتصادی متفاوتی با یکدیگر دارند، مانند نژاد (سفید یا سیاه بودن)، یا وضعیت مهاجرت (مانند تازه رسیده ها یا ساکنان قدیمیتر)، آن گاه اهمیت نابرابری اقتصادی، در اثر جفت شدن آن با دیگر جدایی های مربوط به گروه های هویتی غیراقتصادی چندین برابر می شود. مثلا مشکل می توان شورش های حاشیه نشینان شهری پاریس و دیگر شهرهای فرانسه در پاییز ۲۰۰۵ را فقط از نظر فقر و محرومیت درک کرد و نژاد و مهاجرت را به حساب نیاورد. به همان ترتیب، تنها برشمردن نژاد و مهاجرت همچون علت این رویدادها بدون درنظر گرفتن نابرابری و محرومیت اقتصادی، به نتیجه‌ی مطلوب نخواهد رسید.
با تاکید بر ضرورت پرهیز از بررسی های تک ساحتی در تحلیل خشونت نتیجه می گیرم: نباید فقط عوامل اقتصادی، نابرابری اجتماعی و محرومیت را درنظر گرفت؛ و نباید فقط مولفه های هویت و عوامل فرهنگی را مد نظر داشت. هیچ یک از این تاثیرها، هرقدر هم در یک تصویر فراگیر مهم باشند، به تنهایی نمی توانند فهمی کافی از علت های گستردگی خشونت و نبود صلح اجتماعی به دست دهند. تاثیرهای متقابل به همان اندازه‌ی عناصری که باید آنها را به یکدیگر ربط داد، اهمیت دارند. پایان
References
Collier, Paul, 2007. The Bottom Billion. Oxford: Oxford University Press.
Embree, Ainslee Thomas, ed., 1971. Alberunis India, translated by Edward C. Sachau. New York: Norton. Gordimer, Nadine, 1995.
Writing and Being. Cambridge, MA: Harvard University Press. Huntington, Samuel, 1996.
The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon and Schuster. National Crime Record Bureau, 2006.
Crime in India 2005. New Delhi: Government of India. Russett, Bruce M.; John R. Oneal & Michaelene Cox, 2000.
'Clash of Civilizations, or Realism and Liberalism Deja Vu? Some Evidence', Journal of Peace Research 37(5): 583-608.
Sen, Amartya, 1997. 'Human Rights and Asian Values', New Republic 217(2-3), 14 July: 33-40.
Sen, Amartya, 2002. 'Civilizational Imprison ments: How To Misunderstand Everybody in the World', New Republic, 226(22) 10 June: 28-33.
Sen, Amartya, 2006. Identity and Violence: The Illusion of Destiny. New York: Norton; London &C Delhi: Penguin.
Wilkstrom, Per-Olof H. & Robert J. Sampson, eds, 2006. The Explanation of Crime: Context, Mechanisms and Development. Cambridge: Cambridge University Press.
AMARTYA SEN, b. 1933, Thomas W. Lamont University Professor, and Professor of Economics and Philosophy, Harvard University; awarded the Prize in
[3] در اینجا گورداایمر (۱۹۹۵) در مقاله ای با عنوان زابالاوی: سوی پنهان، درمورد سه نویسنده‌ی بزرگ، نجیب محفوظ، شینوا اشبه و آموس اوز، به ترتیب از مصر، نیجریه و اسرائیل سخن می گوید: آنها از بدیهیاتی چون جدایی نژادی و کشور و دین نمی گویند، بلکه با هدف مشترکی که لازم نیست در هیچ معاهده‌ی صلحی به آن اشاره شود، از راه های متفاوت خود وارد قلمروی ناشناخته ها می شوند.
[4] چون این سخنرانی در ماه مه ۲۰۰۷ انجام شده مدت ریاست جمهوری عبدالکلام به پایان رسیده بود و ریاست جمهور جدید یک زن هندو است به نام Pratibha Devisingh Patil
